معرفی گل ساعتی همراه با آموزش نحوه کاشت و نگهداری
انسان از گذشته علاقه زیادی به نگهداری از موجودات زنده بخصوص گیاهان داشته و از انواعی از آن‌ها نگهداری می‌کرده است. در گذشته‌های دور به علت رواج نداشتن زندگی ماشینی و معمول‌تر بودن زندگی روستایی اهمیت گیاهان زینتی به این شکل نبوده است اما با گذشت زمان و بیشتر شدن زندگی شهری در مقایسه با زندگی روستایی و همچنین افزایش تنوع انواع گیاهان زینتی، علاقه افراد به نگهداری از این گیاهان بیشتر شده است. امروزه گیاهان زینتی از تنوع بسیاری برخودار هستند و افراد براساس سلیقه خود می‌توانند از آن‌ها نگهداری کنند. یکی از جنبه‌های مثبت داشتن گیاهان زینتی مختلف افزایش روحیه و شادابی افراد می‌باشد که با توجه به افزایش استرس‌های محیطی این موضوع اهمیت بالایی پیدا کرده است.
این مطلب در دشت سبز به معرفی گل ساعتی به عنوان یکی از گیاهان زینتی محبوب می‌پردازد و نکات مختلف برای نگهداری مناسب از این گیاه نیز شرح داده خواهد شد.
معرفی گل ساعتی
گل ساعتی که در زبان انگلیسی به نام Passion flower و یا Passion vine شناخته می‌شود. جنس گیاهی این گیاه زینتی شامل بیش از 500 گونه گیاه گلدار است که به خانواده گیاهی Passifloraceae تعلق دارد. نام علمی این گیاه نیز در علم گیاه شناسی Passiflora sp می‌باشد.
گیاه گل ساعتی به لحاظ پراکندگی و خاستگاه بیشتر در ناحیه قاره آمریکا بخصوص کشورهای مکزیک، ایالات متحده و آمریکای جنوبی دیده می‌شود. این گیاه همچنین در آسیا و اقیانوسیه نیز دیده می‌شود. بسیاری از گونه‌های این جنس گیاهی در خارج از خاستگاه خود به شکل بومی درآمده‌اند.
گل ساعتی گل‌هایی به رنگ بنفش در شرایط سایه تولید می‌کند که این گل‌ها حشراتی مثل پروانه‌ها و پرندگانی از قبیل مرغ مگس خوار را در فصل تابستان و یا پاییز به خود جلب می‌کند. این گیاه گل‌هایی که تولید می‌کند در ابعادی در حدود 12 سانتی‌متر تولید می‌کند که حاشیه‌هایی مواج دارد و تا 5 گلبرگ ایجاد می‌کند. در میان ساختار این گل، ساختاری شبیه به بال‌های یک بالگرد دیده می‌شود که در انتهای این بال‌ها کیسه‌های حاوی گرده دیده می‌شود. گل‌های گل ساعتی پس از ایجاد شدن در حدود یک روز کامل در تابستان یا اوایل پاییز دوام خواهد آورد.
گل ساعتی میوه‌‌هایی تخم‌مرغی شکل تولید می‌کند که خوارکی طبقه بندی می‌شوند اما ممکن است طعم خوشایندی نداشته باشند. میوه‌ای که تحت عنوان پشن فروت (Passion fruit) شناخته می‌شود از گیاه دیگری از همین جنس گیاهی بدست می‌آید. در آمریکای جنوبی تکه‌های میوه گیاه گل ساعتی به عنوان یک نوشیدنی با نام آبمیوه پشن فروت تهیه و به فروش می‌رسد.
برگ‌های گیاه گل ساعتی به شکل قطره اشک است که طولی در معادل 9 تا 20 سانتی‌متر دارند. این گیاه یک گیاه همیشه سبز محسوب می‌شود. معمولا باغبانان و باغداران مناطق مختلف این گیاه را به عنوان یک گونه مهاجم به علت سرعت رشد بالای آن می‌شناسند و با آن مقابله می‌کنند. این گیاه با اینکه در کشورهایی مثل ایالات متحده بومی محسوب می‌شود گاهی اوقات ممکن است جمعیت آن از کنترل خارج شود، در این حالت باید با روش‌های مختلف در مزرعه با آن مقابله کرد تا به صورت خسارت‌زا و مهاجم ظاهر نشود.
با توجه به توضیحات ارائه شده این گیاه قابلیت رشد در شرایط مزرعه‌ای و داخل منزل را دارد.
نیازهای گل ساعتی
برای اینکه یک گیاه چه زینتی و چه غیر زینتی بتواند بهترین رشد را داشته باشد و در بهترین شرایط خود قرار بگیرد لازم است تا نیازهای آن برطرف شود. نیازهای یک گیاه به چند دسته تقسیم می‌شوند. عمده این نیازها به محیط و اقلیم محل رشد آن گیاه بازمی‌گردد و یک عامل بسیار مهم و تعیین کننده محسوب می‌شود به طوری که یک گیاه در شرایط غیربومی می‌تواند تا مرز نابودی کامل پیش برود. در این بخش به بررسی نیازهای گل ساعتی می‌پردازیم:
- نیاز نوری:
یکی از نیازهای غیرقابل حذف و تغییر در هر گیاهی میزان دریافت نور مورد نیاز آن است. هر گیاه برای داشتن رشد مناسب و ایده‌آل، نیاز به دریافت نور به میزان مشخصی دارد که این میزان بسته به نوع گیاه و مرحله رشدی می‌تواند متفاوت باشد. گیاهان زینتی باید مقدار مشخصی از نور را طی یک شبانه‌روز دریافت کنند تا رشد خوبی داشته باشند. گل ساعتی برای رشد به نور به صورت غیرمستقیم و یا مستقیم نیاز دارد. در شرایط نور غیر مستقیم باید حداقل 2 ساعت از طول روز را نور مستقیم دریافت کند و شرایط نور مستقیم بیش از 6 ساعت نور به صورت مستقیم می‌باشد.
- نیاز آبی:
گیاه گل ساعتی به لحاظ نیاز به آب یک گیاه پرمصرف محسوب می‌شود و از آنجایی که بومی نواحی گرمسیری است رطوبت بالایی نیز طلب می‌کند اما حساسیت بالایی نسبت به تامین آن ندارد. برای آبیاری این گیاه بخصوص در شرایط آپارتمانی لازم است تا حداقل هر هفته و یا هفته‌ای دو مرتبه آبیاری به صورت عمیق انجام شود. توجه داشته باشید که این موضوع به معنی آبیاری بیش از اندازه این گیاه نیست و باید نظم در آبیاری و همچنین مقدار کافی را رعایت نمود.
- شرایط دمایی و رطوبت:
اقلیم که مجموعه‌ای از شرایط محیطی اعم از بارندگی، دما، رطوبت و.. را شامل می‌شود در بسیاری از جنبه‌های رشد یک گیاه اثرگذار است و یک عامل تعیین کننده می‌باشد. بنابراین در صورتی که قصد نگهداری از یک گیاه در شرایط خارج از اقلیم مناسب آن گیاه دارید باید شرایط مناسب از نظر اقلیمی را برای این گیاه فراهم کنید تا رشد و نمو آن به درستی انجام شود. از آنجایی که گیاه گل ساعتی به نواحی گرمسیری تعلق دارد نباید دمای محیطی که در آن قرار دارد به شدت افت کند به همین منظور در فصل زمستان یا دیگر فصول سرد سال این گیاه باید به فضای داخلی منزل یا گلخانه منتقل شود. در صورتی که این گیاه در معرض بادهای شدید قرار می‌گیرد باید از آن در برابر این بادها حفاظت کنید تا آسیب به ساقه‌ها وارد نشود. میزان رطوبتی که این گیاه برای رشد طلب می‌کند چیزی در حدود 60 تا 80 درصد است که این میزان از رطوبت در کشور خشکی مثل ایران به صورت طبیعی در مناطق کمی مهیاست. در صورتی که در منزل از این گیاه نگهداری می‌کنید باید رطوبت مورد نیاز آن را با روش‌های گوناگون تامین کنید.
- نیاز تغذیه‌ای:
هر گیاهی برای رشد خود به مواد مغذی نیاز دارد که از راههای مختلف آن را بدست خواهد آورد. گل ساعتی به لحاظ نیاز غذایی یک گیاه پرمصرف محسوب می‌شود و این نیاز در فصل رشد بیش از هر موقع دیگری می‌باشد. برای تقویت و تغذیه این گیاه در شرایط نگهداری مختلف می‌توانید از انواع کودهای افزاینده رشد مثل کودهای کامل 20 20 20 و یا کودهای جلبک دریایی استفاده کرد. سایر کودهای موجود در بازار بسته به نوع مواد تشکیل دهنده و نیاز گیاه با توصیه کارشناس مربوطه قابلیت استفاده خواهد داشت.
کاشت گل ساعتی
بستر کشت مناسب برای رشد گیاه گل ساعتی باید یک سری ویژگی‌هایی را داشته باشد تا بتوانید رشد مناسب این گیاه را شاهد باشید در غیر این صورت گیاه شما با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد. یکی از ویژگی‌های لازم برای بستر کشت مناسب این گیاه، بالا بودن میزان زه‌کشی خاک است. این موضوع در شرایطی که قصد نگهداری از این گیاه را در شرایط گلدان و داخل منزل دارید اهمیت بسیار بیشتری پیدا می‌کند. ویژگی بعدی که یکی از مهمترین‌ها محسوب می‌شود، غنای خاک است. اهمیت یک خاک غنی از مواد غذایی برای گیاه درحال رشد در آن بر کسی پوشیده نیست. همواره سعی کنید خاکی را انتخاب کنید که ماده آلی خوبی داشته باشد. میزان اسیدیته خاک یکی دیگر از ویژگی‌های مهم برای انتخاب بستر کشت مناسب می‌باشد. گل ساعتی برای رشد باید خاک با اسیدیته بین 1/6 تا 5/7 داشته باشد. اسیدیته خارج از این بازه سبب جذب نشدن و یا اختلال در جذب برخی عناصر مهم غذایی خواهد شد.
ممکن است این سوال در ذهن شما ایجاد شود که بهترین زمان برای کاشت این گیاه، چه فصلی است؟ فصل پاییز و یا بهار برای کاشت این گیاه بخصوص در فضای باز مناسب است. از آنجایی که این گیاه به صورت رونده نیز رشد می‌کند در ابتدای کاشت قراردادن یک قیم در کنار آن به رشد و گسترش هرچه بیشتر آن کمک خواهد کرد. پس از کاشت این گیاه آن را در جایی قرار دهید که کمی سایه دار بوده و به دور از تنش‌های دمایی و محیطی باشد تا رشد مناسبی داشته باشد.
تکثیر گل ساعتی
همواره یکی از جذاب‌ترین و ماجراجویانه‌ترین بخش از نگهداری یک گیاه، چه در منزل و چه در باغچه، تکثیر آن به روش‌های مختلف است. اصولا تکثیر گیاهان با روش‌های مختلفی مثل تکثیر جنسی (به کمک بذر) و تکثیر غیرجنسی (بخش‌های مختلف گیاه بجز بذر) انجام می‌گیرد. برخی از گیاهان تنها با یکی از این دو روش و برخی دیگر از هر دو تکثیر خواهند یافت. گل ساعتی نیز از طریق بذر و هم از طریق غیر جنسی تکثیر خواهد شد اما آسان‌ترین آن تکثیر از راه غیرجنسی است که از طریق تهیه قلمه ساقه انجام می‌شود.
برای این منظور با استفاده از یک چاقو یا قیچی تیز و ضدعفونی شده بخشی از ساقه هوایی گیاه را کمی پایین‌تر از گره آن برش داده و انتهای قلمه حاصل شده را در هورمون ریشه‌زا فرو ببرید و سپس در بستر کشت مناسب برای رشد این گیاه قراردهید تا ریشه دار شود و پس از آن به محل اصلی خود منتقل کنید تا گیاه جدیدی را ایجاد کند.
آفات و بیماری‌های گیاه گل ساعتی
همیشه یکی از مشکلات نگهداری از گیاهان مختلف، درگیر شدن آن‌ها با آفات و بیماری‌های متعدد می‌باشد. از بین آفات گیاهان زینتی خانگی می‌توان به انواع کنه‌ها مثل کنه تارعنکبوتی که معروف‌ترین آن‌هاست اشاره کرد. سایر آفات مثل شته‌ها و شپشک‌های سپردار و یا آردآلود نیز ممکن است به این گیاه حمله کرده و از آن تغذیه کنند و سبب ضعف شدید آن شوند. سموم شیمیایی مثل کنفیدور، دورسبان و یا سموم طبیعی مثل روغن چریش و پالیزین و کنه کش‌هایی مثل آبامکتین و فن‌پیروکسی‌میت برای مهار آفات فوق با نظر کارشناس گیاهپزشکی قابلیت استفاده دارند.
انواع لکه برگی‌های باکتریایی و یا قارچی ممکن است در یک گیاه بروز کند که پس از تشخیص صحیح آن باید اقدام به مبارزه صحیح با آن نمود. پوسیدگی‌های ریشه نیز ممکن است در اثر آبیاری بیش از حد و یا آلودگی بستر کشت در این گیاه ایجاد شود که باید از بروز آن پیشگیری نمود.
جمع‌بندی
گل ساعتی یکی از گیاهان زینتی خاص در هر منزل و یا گلخانه‌ای است که با توجه به نکات این مطلب می‌توانید به بهترین شکل از این گیاه محبوب نگهداری کنید و گیاهی شاداب داشته باشید.
