آشنایی با زنبور گلابی و راه های مبارزه با آن

گلابی یکی از درختان میوه محبوب و پرطرفدار در بین کشاورزان و باغداران است. این درخت میوه ارقام متعددی داشته که هر کدام بازارپسندی و ویژگی های خاص خود را دارند. این درخت میوه همچنین از ارزش اقتصادی بالایی نیز برخوردار است و بسیاری از باغداران با هدف صادرات این محصول را پرورش می دهند. آفات و بیماری های متعددی می تواند سلامت این درخت میوه و راندمان تولید آن را کاهش دهد از این رو به ثمر رساندن آن کار دشواری می باشد. در این مطلب به معرفی زنبور گلابی به عنوان یکی از آفات خسارت زا به درخت گلابی خواهیم پرداخت:

معرفی گلابی و اهمیت آن

گلابی با نام علمی Pyrus communis شناخته می شود و به خانواده گیاهی گل سرخیان یا Rosaceae  تعلق دارد و در دسته درختان میوه دانه دار قرار می گیرد. نزدیک ترین درخت میوه به گلابی، سیب می باشد. گلابی درختی چند ساله و برگ ریز بوده که میوه های آن کاذب بوده و از رشد بخشی غیر از تخمدان ایجاد می شود. در کشور ما ایران، گلابی مهمترین درخت میوه دانه دار پس از سیب است و براساس آمارنامه جهادکشاورزی، با سطح زیر کشت 18 هزار هکتار در سال 1390، برداشتی به میزان 200 هزار تن در سال دارد از این رو این درخت میوه محصولی کلیدی در باغات میوه محسوب می شود. معرفی زنبور گلابی زنبور گلابی یکی از آفات مهم درخت گلابی است که دامنه میزبانی محدودی داشته و تنها به ارقام مختلف گلابی حمله کرده و خسارت به بار می آورد. زنبور گلابی با نام علمی Hoplocampa brevisشناخته می شود و در زبان انگلیسی با نام Pear sawfly شناخته می شود که از خانواده زنبور های تخم ریز اره ای یا Tenthredinideae می باشد. وجود تخم ریز اره‌ای در جنس ماده و همچنین 8 جفت پای شکمی کاذب در لارو ها از نشانه های بارز این حشره می باشد.در این بخش به بررسی مراحل مختلف زندگی این آفت خواهیم پرداخت تا با اطلاع از خصوصیات ریخت شناسی آن بتوانید شناسایی را انجام داده و راه های مبارزه با آن را انتخاب کنید

• مرحله تخم:

اولین مرحله زندگی این آفت با تخمگذاری آغاز می شود و تخم ها در این حشره به رنگ سفید شفاف و قلوه‌ای بوده که اندازه‌ای در حدود 0.7 تا 0.8 میلی متر در طول خواهد داشت. مرحله لاروی:مرحله اصلی خسارت زا در بسیاری از آفات لارو ها هستند که به کرم نیز معروف هستند. این مرحله در خصوص زنبور گلابی به رنگ سفید کدر تا کرم رنگ بوده و انتهای بدن قوه‌ای است. بدن این لارو ها استوانه‌ای بوده که در انتها باریک می شود. در بخش انتهایی و همچنین سر در لارو خمیدگی به سمت داخل بدن دیده می شود. اندازه بدن لارو در انتهای سن لاروی به 10 میلی متر می رسد و در این لارو ها می توان 10 جفت پای کاذب مشاهده کرد که 3 جفت آن سینه‌ای هستند.

• مرحله شفیره:

شفیره ها مرحله رشدی بین لارو و حشره بالغ هستند و در این مرحله تغییرات کلی در لارو ایجاد می شود و پس از اتمام آن حشره بالغ که به شکل کامل از مرحله لاروی متمایز است پدید می آید. مرحله شفیرگی همچنین یک فاز برای گذراندن زمستان در حشرات مختلف است و به حشره این امکان را می دهد تا در شرایط نا مساعد دوام بیاورد. شفیره این حشره بیضوی، قهوه‌ای رنگ و پوشیده از ذرات ریز خاک است. شفیره زنبور گلابی از نوع آزاد بوده و به رنگ سفید مایل به سبز روشن که حدود 5 میلی متر طول دارد دیده می شود. چشم ها در این حالت به رنگ سیاه در خواهد آمد.

• حشره بالغ:

حشره بالغ طولی معادل 4 الی 5 میلی متر داشته و سر حشره به رنگ زرد مایل به قرمز تا قهوه‌ای روشن و بدون لکه‌های سیاه بوده که دارای سه چشم ساده در یک ردیف هستند.شاخک ها نخی شکل و هم رنگ سر حشره بوده و قفسه سینه زرد مایل به قرمز، پشت سینه میانی دارای لکه های بزرگ سیاه، بال ها به رنگ کهربایی، رگبال ها قهوه‌ای روشن، استیگما به رنگ زرد که در قاعده به قهوه‌ای مایل است. پاهای زنبور گلابی زرد رنگ بوده و شکم در سطح زیرین زرد رنگ و در سطح پشتی سیاه رنگ می باشد. آخرین نیم حلقه پشتی شکم نیز زرد رنگ می باشد.

چرخه زندگی زنبور گلابی

زنبور گلابی آفتی تک نسلی است که زمستان را به صورت پیش شفیره در خاک پای درختان میوه گلابی سپری می کند. چیزی در حدود 20 تا 25 درصد از جمعیت این آفت، دو زمستان را به صورت شفیرگی سپری می کنند تا به بلوغ برسند.حشرات بالغ در زمان شکوفه دهی ارقام مختلف گلابی در طبیعت ظاهر می شوند و حشرات ماده تخم های خود را به وسیله تخم ریز خود روی کاسبرگ ها قرار می دهد. نکته قابل توجه در این حشرات این است که در جمعیت آن ها معمولاً جنس نر کمتر دیده می شود و حشرات حاصل از پارتنوژنز یا بکرزایی حشرات ماده هستند.

علائم خسارت زنبور گلابی

خسارت مربوط به این آفت مربوط به مرحله لاروی می باشد. زنبور ماده پس از تخمگذاری روی کاسبرگ ها چرخه زندگی نسل جدید را آغاز می کند و اولین لارو ها پس از تفریخ ظاهر شده و از میوه های جوان گلابی تغذیه می کنند. تغذیه این لارو ها با سیاه شدگی میوه های تازه تشکیل شده همراه است که از کنار و وسط میوه قابل مشاهده خواهد بود. در نتیجه تغذیه لارو ها از میوه های نو رسته و تغییر رنگ آن ها، ریزش میوه های تازه تشکیل شده رخ خواهد داد. میزان خسارت در ارقام مختلف گلابی متفاوت می باشد و رقم شاه میوه و دوشس تا 90 درصد خسارت را می توان شاهد بود و این درحالی است که برای رقم سیف تبریز تا 15 درصد کاهش خواهد داشت.در یک گل آذین گلابی بین 5 تا 7 گل می توان مشاهده کرد که در صورت تلقیح مناسب حداکثر یک تا سه گل، بسته به رقم، به میوه تبدیل شده و الباقی آن ها ریزش خواهند داشت.زنبور گلابی با تخمگذاری روی کاسبرگ گل در گلابی و ظهور لارو های سن اول، به تخمدان درحال رشد گلابی  وارد شده و از دانه های تشکیل شده و درحال تشکیل آن تغذیه کرده و پس از از بین رفتن تمام یا بخشی از این دانه ها، از تخمدان خارج شده و به میوه بعدی خواهد رفت. میوه های آلوده به لارو زنبور گلابی به دلیل آسیب دانه ها و عدم تولید هورمون های لازم برای رشد و نمو میوه دچار ریزش خواهند شد.

مبارزه با زنبور گلابی

مبارزه با این آفت می تواند به چند شکل شیمایی، زراعی و فیزیکی انجام شود. استفاده از روش های زراعی و فیزیکی می تواند علاوه بر کنترل موثر این آفت، در مهار دیگر آفات نیز موثر باشد و همچنین آسیب کمتری به محیط زیست وارد خواهد کرد. در این بخش به بررسی روش های مبارزه با این آفت خواهیم پرداخت: 1. مبارزه زراعی: مرحله شفیرگی و پیش شفیرگی این آفت در خاک پای درختان میوه گلابی سپری می شود. شخم زدن خاک پای درختان در ردیف های کاشت به همراه یخ آب زمستانه و یا به تنهایی می تواند بخش قابل توجهی از این آفت را مهار کند. بهترین نتیجه در این روش زمانی محقق می شود که خاک اطراف تنه و نزدیک آن را به خوبی شخم زده باشید زیرا بیشترین جمعیت فعال و شفیره های آفت در این منطقه فعالیت دارند. بهتر است تا تمامی باغداران اطراف باغ آلوده نیز این عمل را انجام داده تا از انتقال آلودگی بین باغات مختلف جلوگیری شود. ارقام مقاوم یکی از راه های کاهش دادن خسارت این آفت به درختان گلابی است. ارقام شاه میوه و دوشس بسیار حساس هستند درحالی که رقم تبریزی که دیرگل محسوب می شود از مقاومت قابل توجهی نسبت به این آفت برخوردار است. 2. مبارزه فیزیکی: یکی از راه های مبارزه با آفات مختلف روش فیزیکی است. در این روش از سموم شیمیایی استفاده نمی شود. زنبور گلابی به رنگ سفید جلبک می شود و در زمان گلدهی می توان از کارت های سفید رنگ آغشته به چسب حشره استفاده نمود تا تعداد زیادی از این حشرات را شکار کرد. نکته مهمی که باید در این روش به آن توجه کنید قرار دادن کارت در تاج درخت بوده و همچنین بازدید روزانه و تعویض کارت ها به دلیل پوشیده شدن آن با گلبرگ های درخت گلابی. 3. کنترل شیمیایی: استفاده از ترکیبات شیمیایی آفتکش برای از بین بردن آفات مختلف یکی از راه های رایج در بین کشاورزان و باغداران است. این روش عموما سختی و پیچیدگی روش های فیزیکی و زراعی را نداشته و تاثیری فوری خواهد گذاشت. از آنجایی که آغاز خسارت زنبور گلابی همزمان با آغاز باز شدن گل ها و فعالیت گرده افشان ها می باشد، استفاده از سموم حشره کش می تواند جمعیت زیادی از این حشرات مفید را از بین برده و گرده افشانی را نیز با اختلال مواجه کند. از این رو بهتر است تا پیش از باز شدن گل ها و یا بلافاصله پس از ریزش گلبرگ ها اقدام به سمپاشی با سموم تماسی و یا سیستمیک کنید تا خسارت وارد شده به گل ها به حداقل برسد. لازم به ذکر است که سمپاشی هایی که به منظور مبارزه با پسیل گلابی انجام می شود می تواند در کنترل این آفت نیز موثر واقع شود.

جمع‌بندی

زنبور گلابی یکی از آفات مهم در این محصول محسوب می شود که مبارزه صحیح با آن می تواند به افزایش تولید و همچنین کیفیت محصول منجر شود. در این مطلب به معرفی این آفت و راه های شناسایی و مهار آن پرداخته شد تا بتوانید بهترین راه برای مبارزه با آن را در پیش بگیرید.